Handen samen, ogen dicht

Handen samen, ogen dicht

Christenen hebben zo hun gebruiken, maniertjes en tradities, die aan allerlei invloeden onderhevig zijn. De serie 'Zo doen wij dat' legt typisch christelijke gebruiken onder het vergrootglas. Vandaag: de gebedshouding. Handen samen, ogen dicht. Kinderen weten al niet beter, ze leren het van jongsaf aan. In de kerk zit iedereen zo, de juf zegt het op school, het wordt hun - soms op nijdige toon - toegevoegd aan tafel: in die houding zitten we als we bidden.,,Het is een houding van verootmoediging en aanbidding'', zegt de Edese predikant Willem Smouter, ,,zeker als het hoofd daarbij iets wordt gebogen. Maar in de Bijbel vind je nog zoveel andere gebedshoudingen.''

Sterker, die van 'ons' komt in de Bijbel niet eens voor.

Daniël knielde om te bidden, drie keer per dag. Petrus bad geknield bij het sterfbed van Dorkas. De dichter van Psalm 123 slaat zijn ogen op naar de Heer. Jezus sloeg zijn ogen op naar de hemel voor zijn 'hogepriesterlijk gebed'. In Getsemane smeekte Hij geknield en diep voorovergebogen. Salomo lag bij de inwijding van de tempel geknield voor het altaar, zijn handen ten hemel geheven. Van Mozes en Aäron, Jozua en Ezechiël wordt verteld dat ze zich voorover op de grond wierpen in gebed.

Met geheven handen bidden de dichters van Psalm 28, 63, 77, 88, 134, 141 - de handpalmen gericht naar de hemel of naar het allerheiligste in de tempel, waar God woonde. Staande, met geheven handen, is waarschijnlijk eeuwenlang de gebedshouding geweest in de tempel, de synagoge en de vroege kerk. ,,Zodra ik de stad uit ben, zal ik de handen opheffen'', zegt Mozes, als de farao hem heeft gevraagd te bidden dat God een einde maakt aan de plaag van donder en hagel.

Het is ook de houding die Calvijn vooropstelt. Om echt te kunnen bidden moet je je losmaken van aardse beslommeringen en alles wat je gedachten kan afleiden. Je handen opheffen betekent het besef dat mensen ,,ver van God verwijderd zijn, indien ze hun zinnen niet naar boven heffen'', schrijft hij in de Institutie. 'Tot U hef ik mijn ziel op', haalt hij de opening van Psalm 25 erbij aan.

Gevouwen handen komen in de Bijbel wel voor, maar alleen in negatieve zin: als teken van luiheid, nietsdoen, een slaaphouding. 'Nog even slapen, nog even sluimeren, nog even liggen met gevouwen handen - daar komt uw armoede aangelopen, en uw gebrek als een gewapend man.' Zo stond het, tot de Nieuwe Bijbelvertaling het wegvertaalde, in het Spreukenboek tot twee keer toe. Met de armen over elkaar achteroverleunen, zou je nu misschien zeggen.

Knielbanken
,,Onze gewoonte om onze handen samen te doen en de ogen te sluiten is ook maar een keuze'', stond onlangs in een nieuwsbrief van de liturgiecommissie van de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt). ,,Het zou goed zijn om ook als gemeente in onze lichaamshouding onze afhankelijkheid en eerbied voor God te uiten. De knielbanken zijn tijdens de Reformatie misschien wel iets te snel de kerk uit gegooid...''

Vrijgemaakt Wezep bidt nog altijd met de handen samen en ogen dicht, laat ds. K.F. Dwarshuis weten. ,,Die opmerking is geen aanleiding geweest om iets nieuws in te voeren. Ik zou heel graag knielbankjes in de kerk willen. Maar alle gedoe dat zo'n overgang ongetwijfeld meebrengt, lokt me niet aan. Als we een nieuwe kerk moesten bouwen, zou ik het wel opperen.''

Knielbankjes zijn standaard in rooms- en oud-katholieke kerken. De priester bij het altaar bidt staande, met geheven handen. Bij zijn wijding ligt een priester voorover languit op de grond - een gebruik dat bij bevestiging van nieuwe predikanten helaas verloren is gegaan.

Gevouwen handen als gebedshouding - de vingers verstrengeld of gestrekt tegen elkaar - komt uit de Germaanse en de Keltische cultuur. Het was het gebaar waarmee de vazal zijn heer naderde. Daarmee betuigde hij zijn onderwerping en trouw; in ruil daarvoor gaf de heer hem een stuk grond in gebruik en garanties voor zijn veiligheid.

Verhoring
Doet het ertoe, in welke houding je bidt? Evangelist Gert-Jan Roest, christelijk-gereformeerd evangelist, die over de Germaanse herkomst van de gebedshouding onlangs in een dienst vertelde, denkt van wel. ,,De mens is een eenheid. Je lichaam kan uitdrukking geven aan wat er van binnen leeft, maar je lichaamshouding kan, omgekeerd, ook invloed hebben op je innerlijke gesteldheid.''

,,Voor de Almachtige maakt het niet uit hoe je bidt, maar voor ons wel'', denkt ds. Willem Smouter, Nederlands-gereformeerd predikant. Zelf ervoer hij dat toen hij - een tip die hij las bij kardinaal Simonis - het Onze Vader ging bidden met de handen geopend naar boven. ,,Een houding van ontvangen, van verwachting. Je kunt met je ogen dicht bidden, maar doe ze daarna vooral ook weer open, om uit te zien naar verhoring.''

Volgens Smouter kunnen bij verschillende gebeden verschillende houdingen passen. ,,Als we de psalmen nu eens niet alleen lezen, maar ook doen. 'Ik hef mijn ziel op tot U' - daar passen geheven handen bij, een gebaar dat evangelischen goed kennen. 'Mijn ziel kleeft aan het stof' - daarbij kun je je voorstellen dat je plat voorover op de grond ligt. Lofprijzing kan met je armen omhoog, voor schuldbelijdenis kun je knielen, je klein maken voor God. Alles wat je altijd doet, wordt op den duur een ritueel.''

door Wim Houtman